Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 4: Trạng thái ngủ của hạt

7/7/2015 
1 
1 
Chư¬ng 4 
 Tr¹ng th¸i ngñ nghØ cña h¹t 
2 
 Kh¶ n¨ng tr× ho·n sù n¶y mÇm cña h¹t trong mét thêi gian lµ 
®óng víi c¬ chÕ cña sù sèng. 
 ë thùc vËt tr¹ng th¸i ngñ cña h¹t lµ mét th¸ch thøc ®èi víi c¸c 
nhµ nghiªn cøu vÒ gièng. 
 Nã lµ mét ph¶n øng thÝch nghi cña c©y trång víi m«i trưêng. 
 C©y trång ®· ®ưîc thuÇn ho¸ l©u biÓu hiÖn tr¹ng th¸i ngñ Ýt 
h¬n c©y hoang d¹i hoÆc loµi míi thuÇn ho¸. 
 C©y trång khi ®· thuÇn ho¸ mµ biÓu hiÖn ngñ nghØ lµ mét khã 
kh¨n lín cho ngưêi s¶n xuÊt gièng vµ c¸c nhµ nghiªn cøu h¹t 
gièng. 
1. Kh¸i niÖm 
3 
 MÆc dï vËy møc ®é ngñ nghØ lµ mét mong muèn ®Ó ng¨n c¶n nã 
n¶y mÇm trưíc khi thu ho¹ch. 
 Tr¹ng th¸i nghØ cña h¹t khi chưa cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù n¶y 
mÇm ®ưîc gäi lµ tr¹ng th¸i t¹m dõng ho¹t ®éng. 
 Tr¹ng th¸i ngñ ®ưîc x¸c ®Þnh khi mét yÕu tè ng¨n c¶n n¶y mÇm 
ngay c¶ trong ®iÒu kiÖn m«i trưêng thuËn lîi. 
Như vËy tr¹ng th¸I ngñ nghØ cña h¹t lµ tr¹ng th¸I h¹t kh«ng cã 
kh¶ n¨ng n¶y mÇm sau khi ®· thµnh thôc vµ chÝn sinh lý. 
4 
5 6 
2. Ph©n lo¹i tr¹ng th¸I ngñ nghØ 
2.1. Ph©n lo¹i theo Larry O. Copeland (1995) 
a) Tr¹ng th¸i ngñ s¬ cÊp 
• Ngñ ngo¹i sinh: Liªn quan ®Õn ®Æc tÝnh cña vá h¹t vµ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn 
thiÕt cho n¶y mÇm như: ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, ®é Èm. 
• Ngñ néi sinh: Liªn quan ®Õn ®Æc tÝnh di truyÒn vµ c¸c yÕu tè bªn trong 
h¹t: ®é chÝn cña ph«i, chÊt ®iÒu tiÕt sinh trưëng, qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. 
b) Tr¹ng th¸i ngñ thø cÊp: do sù cưìng bøc qu¸ møc cña ®iÓm tíi h¹n trong 
chuçi trao ®æi chÊt hưíng ®Õn sù n¶y mÇm hoÆc cã thÓ do c©n b»ng chÊt kÝch 
thÝch vµ øc chÕ sinh trưëng kh«ng phï h¬p. 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
7/7/2015 
2 
7 
2.2. Ph©n lo¹i theo C. Baskin vµ J. Baskin (1998; 2004) 
Chia thµnh 5 lo¹i ngñ nghØ cña h¹t: 
a) Ngủ sinh lý (Physiological dormancy - PD) 
• Chia lµm 3 møc: Ngñ s©u (PD deep); Ngñ trung gian (PD 
intermediate) vµ ngñ kh«ng s©u (PD non-deep) 
• Ngñ s©u: T¸ch ph«i hoÆc xö lý GA3 kh«ng n¶y mÇm mµ 
cÇn xö lý l¹nh hoÆc Êm trong vßng vµi th¸ng ®Ó n¶y mÇm. 
• Tuy nhiªn phÇn lín c©y trång ®Òu ë d¹ng ngñ kh«ng s©u 
nªn khi t¸ch ph«I hoÆc xö lý GA3 cã thÓ ph¸ ngñ ®ưîc. 
b) Ngñ h×nh th¸I (Morphological dormancy - MD): cã qu¸ tr×nh 
ph¸t triÓn cña ph«I nhưng cÇn cã thêi gian ®Ó n¶y mÇm. 
8 
c) Ngñ h×nh th¸I sinh lý (Morphophysiological dormancy-
MPD): cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ph«i nhưng cã liªn 
quan ®Õn ngñ sinh lý. Lo¹i h¹t nµy yªu cÇu xö lý ph¸ ngñ 
b»ng ñ líp hoÆc GA3. 
d) Ngñ lý häc (Physical dormancy - PY): do vá h¹t cã líp tÕ 
bµo kh«ng thÊm níc. 
e) Ngủ phối hợp (Combinational dormancy - PY+PD): là tổ 
hợp của ngủ sinh lý và cơ lý. 
9 
3. Di truyÒn ngñ nghØ cña h¹t 
• H¹t ®ưîc cÊu t¹o gåm 3 nh©n tè: Vá h¹t, ph«i vµ néi nhò. 
• C¶ 3 nh©n tè trªn ®Òu ¶nh hưëng ®Õn n¶y mÇm vµ ngñ nghØ cña 
h¹t. Do vËy tÝnh ngñ nghØ cña h¹t cã thÓ do gen ë vá h¹t, ph«I vµ 
néi nhò ®iÒu khiÓn. 
 VÝ dô: 
 - Lóa mú cã gen Amy2 n»m trªn nhiÔm s¾c thÓ sè 1 ®iÒu khiÓn. 
 - Lóa nưíc t×m thÊy cã 6 gen qSdn-1, qSdnj-3, qSdn-5, qSdn-7 vµ 
qSdn-11 n»m trªn nhiÔm s¾c thÓ 1, 3, 5, 7 vµ 11 ®iÒu khiÓn tÝnh ngñ 
nghØ cña h¹t. 
10 
Gen qui định ngủ nghỉ ở lúa 
11 
4.1. Nguyªn nh©n ngñ ngo¹i sinh vµ biÖn ph¸p ph¸ ngñ 
* Nguyªn nh©n: 3 yÕu tè ¶nh hưëng ®Õn ngñ ngo¹i sinh 
 - Nưíc 
 - C¸c chÊt khÝ 
 - CÊu t¹o cña vá h¹t 
4. Nguyªn nh©n vµ phư¬ng ph¸p ph¸ ngñ s¬ cÊp 
12 
a) Nưíc: 
 Kh¶ n¨ng thÈm thÊu nưíc cña vá h¹t quyÕt ®Þnh tÝnh ngñ 
nghØ cña h¹t. Gloyer (1932) cho thÊy 80% gièng ®Ëu vá h¹t cã 
kh¶ n¨ng thÈm thÊu víi ph¹m vi tõ 1-79%. 
 Vá h¹t lµ do c¸c hîp chÊt h÷u c¬ như Sulerin, lignin, cutin 
t¹o lªn do vËy hµm lưîng c¸c chÊt nµy kh¸c nhau dÉn ®Õn 
kh¶ n¨ng thÈm thÊu nưíc cña vá h¹t còng kh¸c nhau. 
 M«i trưêng còng ¶nh hưëng ®Õn kh¶ n¨ng thÈm thÊu nưíc 
cña vá h¹t ®Æc biÖt vµo giai ®o¹n chÝn cña h¹t. 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
7/7/2015 
3 
13 
b) C¸c chÊt khÝ 
 Vá h¹t cã tÝnh lùa chän thÈm thÊu khÝ: Lùa chän cho nưíc ®i 
qua mµ kh«ng cho oxy ®i qua: h¹t dưa chuét, cµ phª, t¸o 
 NhiÖt ®é ¶nh hưëng ®Õn kh¶ n¨ng thÈm thÊu «xy cña vá h¹t: 
H¹t t¸o ë 200C h¹n chÕ thÈm thÊu nhưng khi ë 40C h¹t t¨ng kh¶ 
n¨ng thÈm thÊu. 
 C¸c lo¹i h¹t kh¸c nhau kh¶ n¨ng thÈm thÊu khÝ O2 vµ CO2 
kh¸c nhau: H¹t dưa chuét thÈm thÊu CO2(15,5ml/cm
2/hr) h¬n 
O2 (4,3 ml/cm
2/hr). 
14 
 c) CÊu t¹o vá h¹t 
Ngñ nghØ do tÝnh chÊt vËt lý cña vá h¹t, ¸p lùc hót nưíc g©y ra g·y vá 
vµ cho phÐp h¹t n¶y mÇm. 
Vá h¹t cã thÓ can thiÖp ch¾t läc chÊt øc chÕ vµ h¹n chÕ c¸c dßng nưíc 
vµo h¹t. 
 Esashi vµ Leopold (1968) kÕt luËn r»ng nh÷ng h¹t kª (Xanthium): 
 + Ngñ ®«ng yªu cÇu ¸nh s¸ng m¹nh ®Ó lµm vì vá h¹t cao h¬n h¹t 
kh«ng ngñ ®«ng. 
 + Ph«i cña h¹t kh«ng ngñ ®«ng ph¸t triÓn tù ®©m ra ®Ó n¶y mÇm gÊp 
2 lÇn h¹t ngñ ®«ng. 
V× thÕ vá h¹t kh«ng lµ c¬ chÕ chÝnh b¾t buéc ngñ nghØ. 
15 
• Phư¬ng ph¸p ph¸ ngñ ngo¹i sinh 
a) Ph¸ vì hoÆc lµm suy tho¸i vá h¹t c¬ giíi 
 Mµi, c¾t hoÆc chµ x¸t ®Ó lµm vì vá h¹t. 
 Sö dông nhiÖt ®é nãng, l¹nh ®ét ngét, nhóng nhanh h¹t trong nưíc 
nãng. 
 Dïng kim ch©m thñng vá h¹t. 
 Ph¬i h¹t lµm biÕn ®æi vá h¹t cho phÐp nưíc vµ khÝ x©m nhËp vµo vá 
h¹t. 
16 
b) Ph¸ vì vá h¹t b»ng ho¸ chÊt 
• Xö lý b»ng ho¸ chÊt H2SO4 lµm suy tho¸i vá h¹t. 
c) Ph¸ vì vá h¹t b»ng enzym 
• Sö dông enzym chän läc ph©n huû vá h¹t nh enzim celluluse, Pectinase.. 
• Dïng c¸c hîp chÊt h÷u c¬ như alcohol, acetone ®Ó hoµ tan vµ chuyÓn ®æi 
nh÷ng hîp chÊt kh«ng hoµ tan nưíc lµm h¹n chÕ nưíc ®i vµo h¹t ®Ó t¨ng 
kh¶ n¨ng thÈm thÊu cña vá h¹t. 
17 
 4.2. Nguyªn nh©n ngñ néi sinh vµ biÖn ph¸p ph¸ ngñ 
 * Nguyên nhân 
 Ngñ néi sinh lµ d¹ng ngñ phæ biÕn nhÊt cña h¹t, lµ do ®Æc tÝnh di 
truyÒn cña h¹t. 
 §iÒu kiÖn m«i trưêng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ chÝn cña h¹t cã 
thÓ ¶nh hưëng ®Õn ngñ néi sinh. 
 Møc ®é ngñ cña h¹t phô thuéc vµo cung cÊp nưíc vµ chÊt dinh 
dưìng ®Æc biÖt lµ ®¹m trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña 
h¹t. 
18 
a) Ngñ cña ph«i chưa thµnh thôc 
 H¹t cña mét sè loµi rông trưíc khi chÝn, h×nh th¸i ®Æc biÖt 
nµy g©y ra ngñ cña h¹t bëi v× ph«i kh«ng chÝn nªn kh«ng cã 
kh¶ n¨ng n¶y mÇm. 
 VÝ dô ë c©y m· ®Ò (Plautago), c©y th«ng (Pines)... sù chÝn 
ph«i x¶y ra tiÕp tôc sau khi h¹t ®· t¸ch ra khá c©y vµi ngµy 
hoÆc vµi th¸ng. 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
7/7/2015 
4 
19 
Hoa c©y th«ng 
H¹t c©y th«ng 
20 
b) Ngñ sinh lý 
Sù ngñ cña h¹t ®ưîc ®iÒu khiÓn b»ng c¸c chÊt kÝch thÝch vµ øc 
chÕ sinh trưëng néi sinh. 
V× thÕ sù ngñ nµy cã thÓ xem như lµ mét kÕt qu¶ cña sù cã mÆt 
chÊt øc chÕ sinh trưëng. 
Sù cã mÆt chÊt øc chÕ sinh trưëng hoÆc tæ hîp c¶ 2 chÊt øc chÕ 
vµ chÊt kÝch thÝch sinh trưëng. 
21 
 Møc ®é cña c¸c hîp chÊt néi sinh nµy ®ưîc ®iÒu khiÓn bëi kÝch 
thÝch cña m«i trưêng như ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é. 
 Nh÷ng nghiªn cøu vÒ chÊt kÝch thÝch vµ øc chÕ cho thÊy cã sù 
tham gia cu¶ 3 hormones ®iÒu khiển ngủ nghỉ cña h¹t lµ: 
Gibberellin, Cytokinin vµ chÊt øc chÕ. 
 + Gibberellin cã chøc n¨ng kÝch thÝch ®Ó ph¸ tr¹ng th¸i ngñ 
cña mét sè h¹t. 
 + Cytokinin víi vai trß chän läc, khi cã mÆt mét m×nh øc chÕ 
n¶y mÇm nhưng khi cã Gibberelline kh«ng ho¹t ®éng sinh lý. 
22 
23 
c) Do trao ®æi chÊt bÞ øc chÕ 
 Hîp chÊt cyanide ng¨n c¶n qu¸ tr×nh h« hÊp cña h¹t t¸o, ®µo. 
 Abscisic AxÝt (ABA) øc chÕ n¶y mÇm cña h¹t. 
 Gen tổng hợp ABA hoạt động mạnh có thể tăng hàm lượng ABA 
và tăng ngủ nghỉ hoặc trì hoãn nảy mầm của hạt. 
 ABA tổng hợp cả trong ph«i và nội nhò và chóng đều g©y ra ngủ 
nghỉ của hạt. 
 Hàm lượng ABA cao ức chế thẩm thấu của hạt gây ra ngủ sâu. 
24 
Ngñ nghØ vµ ®iÒu khiÓn cña c¸c hoãc m«n ®Õn n¶y mÇm cña h¹t 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
7/7/2015 
5 
25 
d) Ngủ do ức chÕ thÈm thÊu 
 Hîp chÊt như ®ưêng vµ muèi víi nång ®é ®ñ hoµn toµn 
cã thÓ lµm h¹t kh«ng hót ®ñ nưíc vµ như thÕ nã ng¨n c¶n 
qu¸ tr×nh n¶y mÇm. 
 NhiÒu chÊt trong qu¶, vá qu¶ vµ xung quanh h¹t ®· t¹o ra 
¸p lùc bëi nh÷ng chÊt v« c¬ øc chÕ qu¸ tr×nh n¶y mÇm. 
 Cã mÆt cña chÊt h÷u c¬ ®Æc thï hoÆc chÊt øc chÕ thÈm 
thÊu như ferulic vµ caffeic axit (Khoai t©y, chanh, d©u 
t»m, m¬) cã t¸c dông øc chÕ n¶y mÇm. 
26 
* Phư¬ng ph¸p ph¸ ngñ sinh lý 
a) Ng©m nưíc: 
 C¸c lo¹i h¹t ngñ do øc chÕ thÈm thÊu cÇn thay ®æi vµ chuyÓn ®æi 
nguån øc chÕ như ng©m h¹t trong nưíc ®Ó pha lo·ng hoÆc hoµ tan 
chÊt øc chÕ hoÆc chuyÓn ®æi thµnh chÊt trung gian xung quanh h¹t. 
b) Phư¬ng ph¸p suy tho¸I líp vá h¹t: 
• Bãc vá h¹t ®Ó ph¸ tÝnh ngñ nghØ cña h¹t. 
• Sö dông axÝt H2SO4 bµo mßn vá h¹t. 
• Ch©m chÝch vá h¹t. 
27 
c) Ph¸ ngñ b»ng nhiÖt ®é 
 C¸c lo¹i h¹t cã yªu cÇu nhiÖt ®é ®Æc biÖt cho sù n¶y mÇm, thay ®æi c©n 
b»ng gi÷a chÊt øc chÕ vµ chÊt kÝch thÝch nã ®ưîc biÕn ®æi trong ph«i h¹t. 
d) Ph¸ ngñ b»ng ñ líp (Stratification) 
• C¬ së cña hiÖn tưîng ủ lớp nµy lµ t¨ng sù hót oxy cung cÊp n¨ng lưîng cho 
ph«i. 
• T¨ng ho¹t ®éng cña c¸c enzim catalase, phosphatase, alkinine, lipase vµ 
pedoxilase. 
• Ngoµi ra ñ líp cßn lµm thay ®æi c©n b»ng chÊt kÝch thÝch vµ chÊt øc chÕ do 
®ã cã thÓ ph¸ vì tr¹ng th¸i ngñ cña h¹t. 
28 
29 30 
e. Dù tr÷ b¶o qu¶n sau khi chÝn ®Ó ph¸ ngñ 
 Tr¹ng th¸i ngñ bÞ lo¹i bá nÕu b¶o qu¶n ë phßng nhiÖt ®é ®èi 
víi hÇu hÕt c¸c loµi. 
 C¸c lo¹i h¹t ngò cèc nÕu b¶o qu¶n trong phßng nhiÖt ®é 15 
- 20 oC tõ 1 - 2 th¸ng lµ hoµn toµn cã thÓ n¶y mÇm. 
 HÇu hÕt c¸c lo¹i h¹t sau khi thu ho¹ch xö lý ñ líp vµ b¶o 
kh« lµ cã thÓ ph¸ ngñ. 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam
7/7/2015 
6 
31 B¶o qu¶n h¹t gièng trong kho l¹nh 32 
f) Ph¸ ngñ b»ng ¸nh s¸ng 
• Cưêng ®é ¸nh s¸ng, ®é dµi bưíc sãng, quang chu kú cã 
¶nh hưëng ®Õn sù n¶y mÇm cña h¹t ngñ sinh lý. 
• Thêi gian chiÕu s¸ng còng cã ¶nh hưëng ®Õn sù n¶y mÇm 
cña h¹t loµi ng¾n ngµy hoÆc dµi ngµy. 
g) Ph¸ ngñ b»ng t¸ch ph«i 
* T¸ch ph«i vµ cho sinh trưëng riªng rÏ nhưng cã liªn 
quan ®Õn ®ét biÕn. 
33 
* Chu kú néi sinh 
Cã nh÷ng giai ®o¹n c©y trång ®éc lËp víi m«i trưêng bªn ngoµi vµ tù 
®iÒu chØnh qu¸ tr×nh sinh trưëng vµ ph¸t triÓn. C¸c giai ®o¹n như thÕ 
kÕ tiÕp nhau theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh cña sinh trưëng ph¸t triÓn 
gäi lµ chu kú (circadian). 
Chu kú như trªn còng ¶nh hưëng ®Õn phư¬ng thøc n¶y mÇm, chóng 
®ưîc ph©n lo¹i lµ chu kú mét n¨m vµ chu kú nhiÒu vßng trong n¨m. 
VÝ dô c©y rau muèi (Amaranthus retroflexus) theo dâi n¶y mÇm 
trong 72 th¸ng víi ®iÒu kiÖn ®ñ ®é Èm vµ nhiÖt ®é lµ 20oC thÊy cã 2 
cùc ®¹i n¶y mÇm x¶y ra cùc ®¹i 1 lµ 8 - 10 th¸ng vµ cùc ®¹i 2 lµ 20 - 
22 th¸ng. 
34 
* Tư¬ng t¸c gi÷a c¸c c¬ chÕ ngñ cña ®é ngñ s¬ cÊp 
• C¸c kiÓu ngñ ®· ®ưîc m« t¶ ë trªn nhiÒu khi kh«ng riªng rÏ 
chØ cã t¸c ®éng cña mét tr¹ng th¸i ngñ mµ nã kÕt hîp cña 
ngñ ngo¹i sinh vµ néi sinh. VÝ dô: ë h¹t cá lång vùc Ên §é 
(Oryzopsis hymennoides). 
• Khi ph¸ ngñ ph¶i dïng c¶ axit sulfuric ®Ó ph¸ vì vá h¹t (Ph¸ 
ngñ ngo¹i sinh) nhưng ®ång thêi ph¶i dïng GA3 ®Ó ph¸ ngñ 
néi sinh (trong trưêng hîp nµy lµ ngñ sinh lý). 
35 
• §«i khi h¹t kh«ng ë tr¹ng th¸i ngñ nhưng ®iÒu kiÖn bÊt lîi g©y ra 
tr¹ng th¸i ngñ cña nã. Nguyªn nh©n nµy ®Ó ph¸ ngñ cã thÓ xö lý ë c¸c 
®iÒu kiÖn n¶y mÇm thuËn lîi. 
• Mét nghiªn cøu víi h¹t lóa m× mïa xu©n vµ lóa m¹ch mïa ®«ng cho 
biÕt ngñ thø cÊp cã thÓ t¸c ®éng bëi: 
1) H¹t lóa m¹ch kh« xö lý nhiÖt ®é 50 – 900C 
2) H¹t lóa m¹ch b¶o qu¶n 7 ngµy dưíi ®é Èm cao vµ 20oC 
3) H¹t lóa mú xö lý trong thïng kÝn Èm ®é cao vµ nhiÖt ®é 50oC 
4) §Æt h¹t lóa m× trong tèi 1 - 3 ngµy vµ nhiÖt ®é 20oC. 
5. Ngñ thø cÊp 
36 
Xö lý h¹t kh« ë nhiÖt ®é 50oC b¾t buéc ngñ thø cÊp, 70oC yªu 
cÇu 4 giê vµ 90oC chØ cÇn 1 giê h¹t ®· ngñ thø cÊp. 
 Sù g©y ngñ thø cÊp cã thÓ x¶y ra khi h¹t chÝn sinh lý tõ 15 ngµy 
®Õn 1 th¸ng vµ cã thÓ tr¹ng th¸i ngñ kÐo dµi. 
 §Ó lµm gi¶m giai ®o¹n ngñ dµi nµy b»ng xö lý Gibberellin 
0.1%. 
 Ngoµi nguyªn nh©n trªn ngñ thø cÊp cßn bÞ ¶nh hưëng bëi 
nhiÖt ®é, quang chu kú, hµm lưîng nưíc cao, nồng ®é ho¸ chÊt... 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam
7/7/2015 
7 
37 
Tæng hîp mét sè nguyªn nh©n vµ biÖn ph¸p ph¸ ngñ cña h¹t 
Nguyªn nh©n KiÓu ngñ BiÖn ph¸p ph¸ ngñ 
1) H¹t kh« Ngñ thô ®éng Gieo h¹t trong m«I trưêng Èm 
2) Do vá h¹t hoÆc h¹t cøng Ngñ thô ®éng 
ñ líp, suy tho¸I vá h¹t b»ng ho¸ 
chÊt, c¬ lý 
3) NghØ cña ph«i: ChÊt KTST 
thÊp, chÊt ¦CST cao 
Ngñ sinh lý 
ñ líp-L¹nh (35-400F, Èm tõ 4-12 
tuÇn 
4) Ngñ kÐp: Vá h¹t + Ph«I Thô ®éng + Sinh lý ñ líp sau ®ã l¹i ñ líp 
5) øc chÕ ho¸ häc: ChÊt øc chÕ 
ë vá qu¶ hoÆc vá h¹t 
øc chÕ tư¬ng quan Lo¹i bá líp thÞt qu¶ hoÆc vá h¹t 
6) Ph«I chưa thµnh thôc 
Ngñ ®Ó tiÕp tôc ph¸t 
triÓn 
+ B¶o qu¶n 4-6 tuÇn sau chÝn 
+ ñ líp Êm vµ Èm 
+ Nu«I c©y ph«I, t¸ch ph«i 
7) Yªu cÇu ¸nh s¸ng Ngñ thø cÊp 
+ ChiÕu ¸nh s¸ng tr¾ng 
+ ChiÕu ¸nh s¸ng ®á 
+ Gieo trång n«ng hoÆc trªn bÒ mÆt 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông NGhiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/