Hồ Biểu Chánh với tiến trình tiểu thuyết hiện đại Việt Nam

m m?t truy?n h?u
cho k? sau coi mà bày ??t cùng in ra ít nhi?u truy?n hay; tr??c là làm cho con tr? ham
vui mà t?p ??c, sau là làm cho dân các x? bi?t r?ng: ng??i An nam sánh trí, sánh tài
thì c?ng ch?ng thua ai”.
4Hoài bão, ??c m???ó c?a các nhà v?n mi?n Nam th????y không ph?i là nh?ng
??c m? hão huy?n. Th?t s???ây là ni?m m????c chung c?a m?i ng??i, m?i gi?i mà
gi?i trí th?c ?ã nói thay, làm thay cho m?i ng??i. Cu?i cùng ??c m???y ???c th? hi?n
??t cách sinh ??ng b?i nh?ng công trình sáng tác và tr??c tác c?a nh?ng nhà v?n ?i
tr??c nh? Tr??ng V?nh Kí, Hu?nh T?nh C?a, Nguy?n Chánh S?t, Tr??ng Duy To?n,
Tr?n Chánh Chi?u và H? Bi?u Chánh là m?t khuôn m?t l?n c?a n?n ti?u thuy?t hi?n
??i Vi?t Nam nói chung và mi?n Nam nói riêng. Nh?ng nhà v?n này, dù mu?n dù
không , h?? ??u ???c ?ào t?o t? cái h?c truy?n th?ng Vi?t Nam cùng n?n giáo d?c
ph??ng Tây (Pháp) nh?ng không ph?i vì v?y mà h? hoàn toàn quay l?ng ho?c ch?ng
??i n?n giáo d?c truy?n th?ng Vi?t Nam. Nh?ng ng??i ?ó ?ã làm vi?c v?i Pháp, nh?ng
?? không ph?i là m?t th? tay sai thu?n túy ho?c làm nô l? hoàn toàn cho th?c dân. ??c
?? l?i ti?u s?, cu?c ??i các nhân v?t trên, chúng ta th?y h? là ng??i ??ng th?i, ??ng
liêu v?i m?i s? tên Vi?t gian ??i gian ác nh? Tr?n Bá L?c, Tr?n Bá Th? ho?c th? tay
sai v?n hóa ki?u Tôn Th? T??ng.
?? cùng ra làm vi?c v?i th?c dân (?ó là m?t h?n ch?) trong m?t th?i ???m l?ch
?? nh? nhau, nh?ng cái m?c ??, cái nhi?t tình, cái kh? n?ng có r?t nhi?u cách bi?t. S?
tàn b?o dã man c?a cha con Tr?n Bá L?c, Tr?n T? Ca, Lê Phát ??t là n?i kinh hoàng
??a nhân dân mi?n Nam. ???u ?ó ?ã tr? thành b?n ch?t c?a nh?ng tên khát máu. B?n
này ch? m?t th?i gian ng?n ?ã tr? nên tr?c phú. Trái l?i Tr??ng V?nh Kí, Hu?nh T?nh
??a, Nguy?n Tr?ng Qu?n. Nguy?n V?n Vinh và H? Bi?u Chánh là nh?ng ng??i ??ng
th?i, ??ng liêu, ho?c c?n k? v?i các k? trên. Nh?ng v?i các công trình v?n hóa có khi
?? s?, có lúc khiêm nh??ng, nh?ng th?t s? có ?óng góp nh?t ??nh cho v?n h?c Vi?t
Nam c?a h?, thì chúng ta nên khách quan xem xét, nghiên c?u m?t cách khoa h?c. B?i
nó là v?n quý c?a dân t?c chúng ta.
Th?t v?y, nh?ng gì ng??i tr??c làm ra là làm ra ch? nào ?âu h? có mu?n ?? l?i
cho ng??i sau ?âu. N?u có, thì ?ó ch? là m?t vi?c ch?ng ??ng ??ng c?a m?t t?t y?u
??ch s?. ?ã v?y, bên c?ch nh?ng nhà v?n có m?t vào giai ???n ??u ? mi?n Nam bao
??m m?t s? l?n trí th?c ti?n b?, trong s???ó có m?t s? ng??i ?ã làm vi?c v?i Pháp và
??t s? ng??i ch?ng Pháp, nh?ng th?t b?i tr??c s? dã man và tráo tr? c?a quân thù.
Cu?i cùng h? ph?i s?ng chung v?i “quân c??p n??c và tay sai”, nh?ng không vì v?y
mà h? quay l?ng h?n v?i các l?c l??ng yêu n??c và ti?n b?. Nh?ng khuôn m?t ???n
hình d?o ?ó ? mi?n Nam nh? Tr??ng Duy To?n, Tr?n Chánh Chi?u, Di?p V?n
???ng, ?? V?n Y, Lê Ho?ng M?u, Nguy?n Bính (1), Tân Dân T?, Ph?m Minh Kiên,
nh?t là H? Bi?u Chánh. Các nhân v?t này dù mu?n, dù không ?ã vô tình “??ng kí ch?t
xám” c?a h? vào th? t?ch Vi?t Nam. ???u ?ó, chúng ta không th? nào ph? nh?n. Ph?
nh?n có th? vì thi?u tài li?u ho?c vì m?t t? hi?m (t? tôn hay t? ti) nào ?ó, ho?c m?t n?p
nh?n trong quá trình suy ngh? c?a m?i nhà nghiên c?u ??u thi?u công b?ng.
?? ti?u thuy?t c?a các nhà v?n mi?n Nam ???c kh?i ?i t? Nguy?n Tr?ng Qu?n
??n H? Bi?u Chánh là giai ???n r?c r? nh?t. Tr??c Cách m?ng Tháng Tám, nhà phê
5bình v?n h?c V? Ng?c Phan c?ng giành m?t s? trang r?t khiêm nh??ng cho m?ng v?n
??c ch? Qu?c ng? vào th?i kì phôi thai ? mi?n Nam, nh?ng dù th? nào ch?ng n?a thì
?? Ng?c Phan c?ng không th? nào không nh?c ??n H? Bi?u Chánh. G?n ?ây h?n
(1974) ông Phan C????, m?t nhà phê bình v?n h?c c?ng ph?i công nh?n ph?n ?óng
góp c?a H? Bi?u Chánh, ông vi?t: “???u ?áng quí là có lúc H? Bi?u Chánh ?ã ?? cao
???c tinh th?n ph?n kháng c?a ng??i lao ??ng (...) H? Bi?u Chánh ?ã t?p trung m?i
dùi ?? kích vào b?n ??a ch?, quan l?i phong ki?n”(1) ch? c?ng không nh?c ??n th?i
???m c?a s? hình thành ??u tiên c?a ti?u thuy?t ? mi?n Nam.
Nh?n xét trên c?a tác gi? “Ti?u thuy?t Vi?t Nam hi?n ??i”ch?ng t? r?ng, không
nhi?u thì ít ti?u thuy?t th?i kì ??u ? Nam b???ã có m?t ?óng góp nh?t ??nh vào l?ch s?
ti?u thuy?t c?n ??i Vi?t Nam. Tuy nhiên v?i m?t s? ý ki?n l? t???ó, m?i ng??i – trong
?ó có tác gi? trên – v?n cho r?ng cái th?i ???m T? Tâm ra ??i (1925) v?n là m?t ranh
gi?i nh?t ??nh cho ti?u thuy?t hi?n ??i Vi?t Nam. Tác gi? trên nh?n m?nh: “?? n?m
1925 b?t ??u xu?t hi?n nh?ng cu?n ti?u thuy?t Qu?c ng????u tiên: T? Tâm c?a Hoàng
Ng?c Phách, Qu? d?a ?? c?a Nguy?n Tr?ng Thu?t” (SDD). Do ?ó, khi vi?t l?ch s?
ti?u thuy?t Vi?t Nam, t??ng th?i ???m n?m 1925 ch? là cái m?c c?a s? hình thành ti?u
thuy?t Vi?t Nam ???u c?n suy ngh? l?i. Chính H? Bi?u Chánh (1885 – 1958) c?ng cho
??ng ba tác ph?m “Th?y Lazaro Phi?n” c?a Nguy?n Tr?ng Qu?n, “Hoàng T? Anh hàm
Oan” c?a Tr?n Chánh Chi?u, “Phan Yên ngo?i s?” c?a Tr??ng Duy To?n là nh?ng
ti?u thuy?t vi?t b?ng ch? Qu?c ng????u tiên ? Nam kì. Và chính H? Bi?u Chánh xem
các ti?u thuy?t trên ?ã khai sáng cho ông bu?i ??u trong s? nghi?p sáng tác c?a mình.
Vì v?y, theo chúng tôi, có nên xem th?i ???m n?m 1925 là th?i kì b?t ??u c?a
ti?u thuy?t hi?n ??i Vi?t Nam không?
III. CÁC TÁC GI? VÀ TÁC PH?M M?????NG
Giai ???n ??u t? n?m 1887 v? sau ti?u thuy?t vi?t b?ng ch? Qu?c ng? ra ??i ?
mi?n Nam ?ã gây nên m?t ti?ng vang l?n và chi?m ???c tình c?m ngh? thu?t c?a ?ông
??o b?n ??c vào th?i ???m ?ó. Sau ?ây là m?t s? tác ph?m tiêu bi?u nh?t:
1.Th?y Lazaro Phi?n c?a Nguy?n Tr?ng Qu?n (1865 – 1911) là m?t “Kim th?i
ti?u thuy?t”. Sách do nhà xu?t b?n J.Linage, Libraire-Editeur, ???ng Catinat Sài Gòn
xu?t b?n n?m 1887, in l?n ??u 3.000 cu?n.
2. Phan Yên ngo?i s? (Ti?t ph? gian truân) c?a Tr??ng Duy To?n (1885-1957)
là m?t ti?u thuy?t l?ch s?. Sách vi?t v? m?t giai ???n l?ch s? chi?n tranh ? tr?n Phan
Yên x?a. Tác ph?m do F.H.Scheneider-Imprimerie, editeur, Sài Gòn xu?t b?n n?m
1910.
3.Hoàng T? Anh hàm Oan ??a Tr?n Thiên Trung (1867-1919) – hi?u bút c?a
Tr?n Chánh Chi?u – là m?t ti?u thuy?t phong t?c. Sách xu?t b?n n?m 1910, nhà in
Phát Toán, Sài Gòn.
64. Ngh?a hi?p kì duyên (Ch?ng Cà Mum) c?ng là m?t “Kim th?i ti?u thuy?t” tác
gi? Nguy?n Chánh S?t (1869-1947), sách vi?t n?m 1910, ??n n?m 1920 xu?t b?n và in
trong sách “Thu?c Nh? thiên ???ng” t?i Sài Gòn.
5. Hà H??ng phong nguy?t: tác gi? Lê Ho?ng M?u (1879-1941) t?c M?ng Huê
??u (chi?t t?), sách vi?t và in n?m 1915, nhà in L’Union Nguy?n V?n C?a.
6. Tô Hu? Nhi ngo?i s?: Kí M?ng Huê L?u, ng??i xu?t b?n là ??ng An Thân,
in t?i nhà in Imprimerie de I’Union 1920, Sài Gòn.
7. Oán H?ng Qu?n hay Phùng Kim Huê ngo?i s?, tác gi? M?ng Huê L?u, ng??i
xu?t b?n ??ng An Thân, nhà in Imprimerie de I’Union n?m 1922, Sài Gòn.
8. Ti?n Lê v?n m?t: tác gi? Ph?m Minh Kiên, nhà xu?t b?n Tín ??c Th? xã xu?t
??n n?m 1925, Sài Gòn.
9. Lê tri?u Lí th?: tác gi? Ph?m Minh Kiên, nhà xu?t b?n Tin ??c Th? xã, 1926,
Sài Gòn. Hai sách trên thu?c lo?i ti?u thuy?t l?ch s? vi?t v? th?i Tiên Lê và th?i Lí
trong l?ch s? dân t?c.
10. Bèo mây tan hi?p: tác gi? Ph?m Minh Kiên, nhà xu?t b?n Tin ??c Th? xã,
1926, Sài Gòn. ?ây là m?t ti?u thuy?t xã h?i.
11.Gi?t máu chung tình: tác gi? Tân Dân T?, (1875-1955) nhà xu?t b?n Tin
??c Th? xã, Sài Gòn , n?m 1926. sau này sách ???c tái b?n ??n l?n th? 9.
12.Gia Long t?u qu?c: tác gi? Tân Dân T?, xu?t b?n n?m 1926.
13. Gia Long ph?c qu?c: tác gi? Tân Dân T?, nhà xu?t b?n Tín ??c Th? xã
xu?t b?n n?m 1926, Sài Gòn.
?? ba quy?n trên ??u là ti?u thuy?t l?ch s?, l?y b?i c?nh vào cu?i ??i Chúa
Nguy?n v?i các nhân v?t l?ch s? nh? Võ Tánh, Ngô Tùng Châu, Nguy?n Ánh, Hoàng
?? C?nh làm n?n cho tác ph?m.
14. Tam Yên di h?n: tác gi? Nguy?n V?n Vinh, (1885-1935). Sách do nhà in
Vân Võ V?n xu?t b?n ? B?n Tre n?m 1927. ?ây là m?t ti?u thuy?t l?ch s? vi?t v? vi?c
th?c dân Pháp dùng nh?ng mánh khóe gian trá ?? l?n chi?m n??c ta.
15. Cô Lê trò Lí: tác gi? Nguy?n V?n Vinh, là m?t ti?u thuy?t xã h?i.
16. M? ch?ng nàng dâu: tác gi? Nguy?n V?n Vinh.Các sách trên ??u xu?t b?n
tr??c n?m 1930.(1)
Theo trên, chúng ta th?y r?ng vào giai ???n t? n?m 1887, ??n n?m 1930 ? mi?n
Nam ?ã hình thành ???c m?t s? ti?u thuy?t ph??ng Tây. Ph?n l?n, các ti?u thuy?t này
??u d?a vào c?u trúc v? n?i dung, c?ng nh? ngh? thu?t hành v?n ?ã thoát li h?n ngh?
thu?t c?a c? v?n Trung Qu?c. Chính H? Bi?u Chánh ?ã cho r?ng các ti?u thuy?t này
?ã giúp ông r?t nhi?u trong vi?c dùng ngh? thu?t ngôn t? c?a ch? Qu?c ng???? trình
bày nh?ng mâu thu?n xã h?i và b? m?t th?t c?a ng??i dân t? thành th????n nông thôn.
7IV. H? BI?U CHÁNH, TI?U THUY?T GIA CÓ NHI?U NÉT ??C THÙ NAM
??.
Cùng v?i các nhà v?n th??ng trú, làm báo, vi?t v?n t?i Sài Gòn, H? Bi?u Chánh
là m?t nhà v?n sung s?c nh?t. H? Bi?u Chánh làm quan, nên ông xê d?ch nhi?u n?i;
nh?t là các t?nh mi?n Tây Nam B?. M?i n?i ông ?i qua ??u có d?u ?n trong t?ng tác
ph?m c?a mình. Trong các tác ph?m vi?t tr??c n?m 1930, có các sách ???c xem là
xu?t s?c và gây ???c nhi?u tình c?m ??c gi? nh?t, có quy?n in ??n l?n th? 9. Lo?i này
bao g?m các quy?n:
1.Ai làm ???c: AI LÀM ???C vi?t ? Cà mau n?m 1912, ??n n?m 1922 ???c
ch?nh lí, NXB Tín ??c Th? xã in. ??n n?m 1958, NXB Mai H??ng ? Sài Gòn tái b?n
??n th? t?.
2. CHÚA TÀU KIM QUI: sách vi?t n?m 1922, tr??c n?m 1945, xu?t b?n nhi?u
??n. ?ây là m?t ti?u thuy?t dã s?, mô ph?ng theo truy?n La comte de Monte – Cristo
??a Alexandre Dumas.
3. NH?N TÌNH ?M L?NH: vi?t n?m 1925, nhà in Tín ??c Th? xã Sài Gòn
xu?t b?n , tr?n b? 8 quy?n, tr??c n?m 1945 ?ã in 5 l?n.
4.T?NH M?NG: xu?t b?n n?m 1923, tr??c n?m 1945 in l?n th? 8.
5. CAY ??NG MÙI ??I: vi?t n?m 1923, NXB Tín ??c Th? xã n?m 1924,
sách in l?n th? 9 (tr??c n?m 1945). Tr?n b? g?m 2 quy?n. Sách có bài t? ngôn c?a
??ng Thúc Liêng. ?ây là ti?u thuy?t n?i danh nh?t và có nhi?u ??c gi? nh?t c?a H?
Bi?u Chánh.
6. K? LÀM NG??I CH?U: vi?t n?m 1928 ? Càng Long (Trà Vinh) nhà in Tín
??c Th? xã xu?t b?n n?m 1928. Tr??c n?m 1945 in l?n th? ba.
7. VÌ NGH?A VÌ TÌNH: vi?t tr??c n?m 1929, tr??c n?m 1945 in ba l?n. Sách
này là ph?n ti?p theo c?a quy?n K? LÀM NG??I CH?U.
8. N????I: vi?t n?m 1926, tr??c n?m 1945, in 4 l?n, sau n?m 1954 nhà xu?t
??n M? Ph??ng ? Sài Gòn tái b?n 5 l?n.
9.CHA CON NGH?A N?NG: vi?t n?m 1929, tr??c n?m 1945 in ba l?n. Sau
??m 1954 NXB T?n Phát Sài Gòn tái b?n nhi?u l?n.
10. NG?N C? GIÓ ?ÙA: xu?t b?n n?m 1926, tr??c n?m 1945 in 7 l?n. Sau
??m 1954 in l?i nhi?u l?n. Sách phóng tác theo ti?u thuy?t Les Misérabes c?a Victor
Hugo (Pháp). ?ây là m?t ti?u thuy?t tuy phóng tác, nh?ng l?i dùng b?i c?nh l?ch s?
??n ??i Vi?t Nam x?y ra ? Nam Kì.
8Theo nhi?u nhà nghiên c?u, ?ây là tác ph?m chi?m ???c c?m tình ??c gi???ông
??o nh?t.
?? Bi?u Chánh là m?t nhà v?n sung s?c nh?t c?a mi?n Nam, g?n 50 n?m c?m
bút, ông có h?n 60 b? ti?u thuy?t l?n nh? và m?t s? truy?n ng?n ??ng r?i rác trên các
báo xu?t b?n ? Sài Gòn t? n?m 1920 ??n n?m 1945. Bên c?nh ?ó H? Bi?u Chánh còn
là m?t nhà th? có tài, m?t nhà vi?t tu?ng hát b?i, c?i l??ng có ngh? thu?t v?i nhi?u b?
???ng n?i ti?ng ???c công di?n nhi?u l?n trên các sân kh?u ? mi?n Nam tr??c ?ây.
Ti?u thuy?t H? Bi?u Chánh m?t th?i ?ã làm m?a làm gió không nh?ng ? các
thành ph? mà ??c gi??? các thôn ?p xa xôi v?n say mê ??c không bi?t chán. T? khi có
??t trên v?n ?àn toàn qu?c, ti?u thuy?t c?a ông có nh?ng nét m?i r?t thích h?p v?i
??m th? ngh? thu?t c?a ??ng bào mi?n Nam nói riêng và h?u h?t gi?i bình dân toàn
qu?c.
?? ch?? ?? n?i dung, ti?u thuy?t H? Bi?u Chánh luôn luôn ??t n?ng c??ng
th??ng ??o lí, danh d? con ng??i, nh?ng ??o lí, danh d? này không máy móc, c?ng ??
??a gi?i b?o th?. Nhân v?t trong các tác ph?m c?a ông ?? h?ng ng??i, nh?ng ph?n l?n
là t? gi?i trung l?u tr? xu?ng. Nh?t là “con nhà nghèo” ch?u ?? “cay ??ng mùi ??i” và
“nh?n tình ?m l?nh”. Thành ph?n này luôn luôn hi?n h?u trong sáng tác ph?m c?a
ông. ?ây là m?t b?c tranh hi?n th?c, ?a d?ng, giúp b?n ??c toàn qu?c th?y rõ ???c b?
??t th?t c?a xã h?i “mi?t v??n” Nam B?... ?ó là tánh cách ?a d?ng phong phú, không
nh?ng v? ch?t l??ng mà ngh? thu?t ngôn t?, tình c?m, tâm lí c?a m?i nhân v?t ???c
th? hi?n m?t cách chân thành mà v?n duyên dáng c?a nh?ng con ng??i bi?t yêu s?
th?t, l? ph?i. Nh?ng ???u ?ó th? hi?n qua hàng lo?t tác ph?m v? m?i gi?i, m?i ng??i ?
mi?n Nam ???c ông trình bày b?ng m?t v?n ngôn t? trong sáng, bình d?, kh?e kho?n
??a ng??i dân lao ??ng. B?i v?y, tác ph?m c?a ông không nh?ng t?o nên m?t hi?n
???ng H? Bi?u Chánh ? Nam B?, mà còn lan ra, mi?n Trung, mi?n B?c giúp ??ng bào
toàn qu?c d? thông c?m, d? th??ng yêu nhau h?n. ???u ?ó không có m?t ng??i nào có
th? ph? nh?n ???c m?t tình th??ng yêu r?ng l?n gi?a tác gi? và ??c gi?.
Nh???ã nói, nhân v?t trong ti?u thuy?t c?a H? Bi?u Chánh ph?n l?n thu?c giai
??p trung l?u tr? xu?ng, nh?t là tình c?m c?a ng??i lao ??ng, ng??i nghèo kh?. Do ?ó
tình c?m c?a các nhân v?t này r?t g?n v?i ng??i bình dân, nên d? gây thành m?t tình
liên ??i xã h?i. ?? so sánh hai nhà v?n có m?t s?m nh?t trên v?n ?àn Vi?t Nam vào
th?i ti?u thuy?t m?i b?t ??u manh nha (Hoàng Ng?c Phách – H? Bi?u Chánh ), V?
Ng?c Phan vi?t: “Ti?u thuy?t c?a h? Hoàng thiên v? t? tình, gi?ng v?n nhi?u ch???y
??, c?u kì, không t? nhiên; còn ti?u thuy?t c?a H? Bi?u Chánh thiên v? t? vi?c và l?i
??n m?nh m?, gi?n d? nhi?u ch? nh? l?i nói th??ng”.
?? ngh? thu?t d?ng truy?n, V? ng?c Phan c?ng nh?n m?nh: “Ti?u thuy?t c?a
?? Bi?u Chánh là nh?ng ti?u thuy?t ??y ??ng tác, vi?c n? vi?c kia d?n d?p, gây cho
ng??i ??c nh?ng c?m t??ng kì thú. N?u ??c ti?u thuy?t c?a H? Bi?u Chánh mà l?i chê
là kém m?t t? tình, và v? t??ng t??ng không ???c d?i dào, thì th?t không bi?t xét
9nh?n” (nhà v?n hi?n ??i, N.X.B. Tân Dân, 1942, Hà N?i). Giá tr?, th?c ch?t và tác
??ng c?a ti?u thuy?t H? Bi?u Chánh là v?y.
???c nh? th?, có l? là nh? tính ??c thù và ??i chúng c?a ti?u thuy?t H? Bi?u
Chánh. Ph?n ?óng góp c?a ông qu? th?t ?áng k????i v?i n?n v?n h?c Vi?t Nam. D?
nhiên ph?n ?óng góp ?y v?n có nh?ng h?n ch? nh?t ??nh v? th? gi?i quan và nhân sinh
quan c?a ông, nh?ng không vì v?y mà chúng ta có quy?n ph? nh?n t?t c? công trình
ngh? thu?t c?a ông .
V. TÁC PH?M
?? Bi?u Chánh m?t ?i ?? l?i m?t th? t?ch r?t phong phú, g?m nhi?u th? lo?i:
1. ??ch thu?t:
- Tân so?n c? tích (c? v?n Trung Qu?c – Sài Gòn – 1910)
- ??a ngúng (ngún) thình lình (d?ch ti?ng Pháp – Sài Gòn – 1922).
2. Th?:
- U tình l?c (Sài Gòn - 1910)
- ??y m?i ph?i (Long Xuyên – 1913)
- Bi?u Chánh thi v?n (T?p I,II,III – b?n th?o)
3. Tùy bút Phê bình:
- Ch??ng H?u quân Võ Tánh (sh – 1926)
- Chánh tr? giáo d?c (Gò Công – 1938)
- Tùy bút th?i ?àm (Gò Công – 1948)
4. ??i kí:
- Kí ?c cu?c ?i B?c Kì (1941)
- ??y ngày ? B?n Súc (1944)
- ??i c?a tôi
1. ?? quan tr??ng
2. ?? v?n ngh?
3. ?? phong trào cách m?ng
- ??t thiên kí ?c: Nam kì c?ng hòa t? tr? (Gò Công – 1948)
- Tâm h?n tôi (Gò Công – 1949)
- Nhàn trung t?p kí (t?p I,II,III - Gò Công – 1949)
5. Tu?ng hát:
10
 Hài k?ch :- Tình anh em (Sài Gòn - 1922)
- To?i chí bình sinh (Sài Gòn – 1922)
- ??i ngh?a di?t than (B?n Súc – 1945)
 Hát b?i: - Thanh l? kì duyên (Sài Gòn – 1926-1941)
- Công chúa kén ch?ng (Bình Xuân – 1945)
- ?? sanh th? ngh?a (Bình Xuân – 1945)
- Tr??ng Công ??nh qui th?n (Bình Xuân – 1945)
??i l??ng:
- Hai kh?i tình (Sài Gòn – 1943)
- Nguy?t Nga c?ng H? (Sài Gòn – 1943)
- Vì n??c vì dân (Gò Công – 1947)
6. ???n Thiên:
- Ch? Hai tôi (V?nh H?i – 1944)
- Th?y Chuna trúng s? (V?nh H?i – 1944)
- Ng?p ng?ng (nt) – M?t ?óa hoa r?ng (V?nh H?i – 1944)
- Hai Thà c??i v? (nt) – Hai ch?ng (nt)
- Hai v? (Sài Gòn – 1955) – Lòng d???àn bà (Sài Gòn – 1955)
7. Truy?n v?n:
- Chuy?n trào phúng, t?p I,II (Sài Gòn – 1935)
- Chuy?n l? trên r?ng (B?n Súc – 1945)
- Truy?n kì l?c (Gò Công – 1948)
8. Biên kh?o:
- Pé tain cách ngôn, á ?ông tri?t lí hi?p gi?i (Sài Gòn – 1942)
- Gia Long khai qu?c Võ T??ng (Sài Gòn – 1944)
- Gia Long khai qu?c v?n th?n (Sài Gòn – 1942)
- Gia ??nh T?ng tr?n (nt)
- Ch?n h?ng v?n h?c Vi?t Nam (Sài Gòn – 1944)
- Trung Hoa ti?u thuy?t l??c kh?o (Sài Gòn – 1944)
- ?ông Châu li?t qu?c chí bình ngh? (B?n Súc – 1945)
- Tu d??ng ch? nam (B?n Súc – 1945)
11
- Pháp qu?c ti?u thuy?t l??c kh?o (Bình Xuân – 1945)
- ??t l?n chánh khí: V?n Thiên T??ng (Bình Xuân – 1945)
- Âu M? cách m?ng s? (Gò Công – 1948)
- Vi?t ng? b?n nguyên (nt – 1948)
- Thành ng? t?p l?c (nt – 1948)
- Ph?t t? tu tri (nt)
- Nho h?c danh th? (nt)
- Thi?n môn ch? Ph?t (nt – 1949)
- ??a d????i c??ng (nt)
- Hoàng c?u thông chí (nt)
- Ph?t giáo c?m hóa Trung Hoa (1950)
- Ph?t Giáo vào Vi?t Nam (1950)
- Trung Hoa cao s?, ?n s?, x? s? (1951)
- Nho giáo tinh th?n (1951)
9. TI?U THUY?T:
1. Ai làm ???c (Cà Mau 1912) - in 5 l?n
2. Chúa tàu Kim qui (Sài Gòn –1922) - in 4 l?n
3. Cay ??ng mùi ??i (Sài Gòn – 1923) - in 9 l?n
4. T?nh m?ng (Sài Gòn – 1923) - in 8l?n
5. M?t ch? tình (Sài Gòn – 1923) - in 3 l?n
6. Nam c?c tinh huy (Sài Gòn – 1924) - in 2 l?n
7. Nh?n tình ?m l?nh (Sài Gòn – 1925) - in 5 l?n
8. Ti?n b?c, b?c ti?n (Sài Gòn-1925) - in 3 l?n
9. Th?y Thông ngôn (Sài Gòn-1926) - in 2 l?n
10. Ng?n c? gió ?ùa (Sài Gòn-1926) - in 7 l?n
11. Chút ph?n linh ?inh (Sài Gòn-1928) - in 4 l?n
12. K? làm ng??i ch?u (Càn Long – 1928) -in 3 l?n
13. Vì ngh?a vì tình (CL – 1929) - in 3 l?n
14. Cha con ngh?a n?ng (CL – 1929) - in 3 l?n
15. Khóc th?m (CL – 1929) - in 2 l?n
12
16. N?ng gánh cang th??ng (CL – 1930) - in 3 l?n
17. Con nhà nghèo (CL – 1930) - in 3 l?n
18. Con nhà giàu (CL – 1931) - in 3 l?n
19. ? theo th?i (Sài Gòn – 1935) - in 2 l?n
20. Ông C? (Sài Gòn – 1935) - in 2 l?n
21. M?t ??i tài s?c (Sài Gòn – 1935) - in 3 l?n
22. C??i g??ng (Sài Gòn – 1935) - in 3 l?n
23. Dây oan (Sài Gòn – 1935) - in 3 l?n
24. Thi?t gi?, gi? thi?t (Sài Gòn – 1935) - in 2 l?n
25. N????i (V?nh H?i –1936) - in 4 l?n
26. ?óa hoa tàn (V?nh H?i –1936) -in 2 l?n
27. L?c ???ng (V?nh H?i –197) -in 3 l?n
28. T? hôn (V?nh H?i –1937) - in 3 l?n
29. Tân Phong n? s? (V?nh H?i –1937) -in 1 l?n
30. L?i th? tr??c mi?u (V?nh H?i –1938) -in 3 l?n
31. T?i tôi (V?nh H?i –1938) -in 2 l?n
32. B? ch?ng (V?nh H?i –1938) - in 1 l?n
33. B? v? (V?nh H?i –1938 - in 1 l?n
34. Ý và tình (V?nh H?i –1938 –1942) - in 1 l?n
35. Ng??i th?t chí (V?nh H?i –1938) - in 2 l?n
36. Tìm ???ng (V?nh H?i –1939) - Ch?a in
37. Hai kh?i tình (V?nh H?i –1939) - in 1 l?n
38. ???n tình (V?nh H?i –1940) - in 1 l?n
39. Ái tình mi?u (V?nh H?i –1941) - in 1 l?n
40. C? K?nh (V?nh H?i –1941) - in 1 l?n
41. M? gh? con gh? (V?nh H?i –1943) - in 1 l?n
42. B?c th? h?i h?n (Gò Công –1953) - in 1 l?n
43. Tr?n ngh?a v?n tình (Gò Công –1953) - Ch?a in
44. N?ng b?u ân oán ( Gò Công – 1954) - Ch?a in
45.?? N??ng N??ng báo oán (Sài Gòn – 1954) - in 2 l?n
13
46. Hai ch?ng (Sài Gòn – 1955) - ch?a in
47. Hai v? (Sài Gòn – 1955) - in 1 l?n
49 ?
48. Lá r?ng hoa r?i (Sài Gòn – 1955) - in 1 l?n
50. ??i ngh?a di?t thân (Sài Gòn – 1955) - ch?a in
51. Tr? n? cho cha (Sài Gòn – 1956) - ch?a in
52. Nh?ng ???u nghe th?y (Sài Gòn – 1956) - ch?a in
53. Ông C? Bình L?c (Sài Gòn – 1956) - ch?a in
54. M?t duyên hai n? (Sài Gòn – 1956) - ch?a in
55. V? già ch?ng tr? (Phú Nhu?n – 1957) - in 1 l?n
56. Trong ?ám c? hoang (Phú Nhu?n – 1957) - ch?a in
57. H?nh phúc l?i nào (nt – 1957) - Ch?a in
58. S?ng thác v?i tình (nt – 1957) - in m?t l?n
59. N? tình (nt – 1957) - ch?a in
60. ?ón gió m?i, nh?c chuy?n x?a (nt – 1957) - ch?a in
61. N? trái oan (nt – 1957) - ch?a in
62. Ch???ào, ch? Lí (nt – 1957) - ch?a in
63. T?t l?a lòng (nt – 1957) - ch?a in
64. L?y l?ng hào khí (nt – 1958) - ch?a in
Trên ?ây là b?n th? m?c do chính tác gi? vi?t tr??c khi t? tr?n mà chúng tôi
tham kh?o ?? gi?i thi?u n?i bài vi?t này.
Ph?n ?óng góp c?a H? Bi?u Chánh vào n?n h?c thu?t Vi?t Nam qu? th?t vô
cùng phong phú. ???u này không m?t nhà nghiên c?u nào có th? ph? nh?n ???c. Ph?
nh?n ch? làm cho v?n h?c thêm nghèo h?n trong m?t n?n v?n h?c còn thi?u v?ng nhi?u
khuôn m?t nh? H? Bi?u Chánh.
 10.1989
Ngu?n: „M?y v?n ?? h?c thu?t Vi?t Nam“, NXB V?n H?c, 1995.
In l?i trong “H? Bi?u Chánh – ng??i m?????ng cho ti?u thuy?t Vi?t Nam hi?n ??i”
Nhà xu?t b?n V?n Ngh? , 2006.