Giải thích và hướng dẫn áp dụng các nguyên tắc thiết lập tiêu đề cho bộ tiêu đề chủ đề Tiếng Việt

BMCÀ. Nguyïn tùæc
naây bao göìm hai nöåi dung: möåt laâ caác quy
tùæc cho viïåc BMCÀ phaãi hûúáng àïën sûå tiïån
duång cho ngûúâi duâng, hai laâ thuêåt ngûä duâng
laâm TÀCÀ phaãi thên thuöåc vúái ngûúâi duâng.
Nöåi dung cuãa nguyïn tùæc naây àaä chi phöëi
hêìu hïët nöåi dung cuãa caác nguyïn tùæc coân laåi
trong viïåc thiïët lêåp TÀCÀ.
Trong caác hûúáng dêîn vïì nguyïn tùæc naây,
theo Cutter [4] sûå tiïån duång cho ngûúâi
duâng laâ nguyïn tùæc àêìu tiïn phaãi àûúåc quan
têm trûúác khi nghô àïën sûå tiïån lúåi cho caán
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
10 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 3/2015
böå biïn muåc. Öng nhêën maånh: “Nhûäng quy
tùæc àùåt ra khöng phaãi chó laâ àïí chuáng ta dïî
laâm viïåc, maâ caái chñnh laâ àïí cho ngûúâi
duâng hiïíu vaâ duâng àûúåc. Khi nhûäng thoái
quen cuãa ngûúâi duâng laâ phöí biïën vaâ sêu sùæc
àöëi vúái hoå, thò caán böå biïn muåc khöng àûúåc
pheáp boã qua, cho duâ coá phaãi sûãa àöíi caã hïå
thöëng hiïån haânh” [4]. Haykin thò goåi
nguyïn tùæc chuã àaåo naây laâ nguyïn tùæc
“ngûúâi duâng laâ tiïu àiïím” (“reader as a
focus”). Öng nhêën maånh rùçng: “Nïëu chuáng
ta biïët hoùåc dûå àoaán àûúåc ngûúâi duâng seä
tòm caái gò thò tûâ vûång vaâ cêëu truác caác tiïu
àïì cêìn phaãi àûúåc töí chûác sao cho ngûúâi
duâng seä tòm àûúåc taâi liïåu khi tra cûáu trïn
muåc luåc” [5]. 
Ngaây nay, thû viïån luön àùåt muåc tiïu laâ
hûúáng túái ngûúâi duâng tin. Tuy nhiïn, trong
möåt xaä höåi khöng ngûâng thay àöíi, nhu cêìu
vaâ thoái quen cuãa ngûúâi duâng tin cuäng vò thïë
maâ thay àöíi theo, viïåc luön phaãi taåo sûå tiïån
duång vaâ quen thuöåc vúái ngûúâi duâng tin laâ
rêët khoá. Àaä coá nhûäng tranh luêån rùçng coá
möåt “chuã thïí” goåi laâ “ngûúâi duâng” khöng,
hay laâ coá nhiïìu ngûúâi duâng, möîi ngûúâi coá
nhu cêìu riïng, tñnh caách riïng. Cûá giaã thiïët
rùçng chó coá möåt ngûúâi laâ ngûúâi duâng cuãa
thû viïån thöi, vaâ chuáng ta seä xaác àõnh àûúåc
ngûúâi àoá, nhu cêìu cuãa anh ta, thoái quen cuãa
anh ta thò liïåu chuáng ta coá daám chùæc rùçng
chuáng ta seä xêy dûång àûúåc möåt muåc luåc
luön thoãa maän àûúåc nhu cêìu êëy, thoái quen
êëy khöng. Thêåt khoá, búãi vò thoái quen vaâ
nhu cêìu luön thay àöíi, con ngûúâi êëy cuãa
nùm nay seä khaác vúái chñnh con ngûúâi êëy
cuãa nùm sau. Muåc luåc àûúåc xêy dûång dûåa
vaâo thoái quen vaâ nhu cêìu cuãa ngûúâi duâng
nùm nay coá thïí khöng coân thñch húåp cho
ngûúâi duâng nhûäng nùm kïë tiïëp [2]. Song
song àoá, viïåc ûáng duång cöng nghïå vaâo biïn
muåc vaâ töí chûác tra cûáu àoâi hoãi möåt hïå
thöëng thuêåt ngûä maâ caác phêìn mïìm coá thïí
hiïíu àûúåc. Àiïìu naây cêìn àïën tñnh öín àõnh
vaâ thöëng nhêët cuãa thuêåt ngûä nïn viïåc thay
àöíi àïí thñch ûáng vúái nhu cêìu thay àöíi laâ
àiïìu rêët khoá khùn. 
Vúái nhûäng yá kiïën tranh luêån nïu trïn vaâ
trûúác caác yïu cêìu cuãa cöng nghïå thò khöng
möåt hïå thöëng tòm tin naâo coá thïí àaáp ûáng
àûúåc moåi àöëi tûúång duâng tin. Tuy nhiïn,
muåc àñch cöët loäi cuãa caác hïå thöëng muåc luåc
luön laâ àïí cho ngûúâi duâng dïî daâng tòm
àûúåc taâi liïåu, vò vêåy, sûã duång vaâ ngûúâi sûã
duång vêîn laâ möåt nguyïn tùæc cêìn àûúåc thûåc
hiïån trong BMCÀ. Àïí laâm àûúåc viïåc naây,
thû viïån phaãi xaác àõnh àöëi tûúång ngûúâi
duâng vaâ caác àùåc àiïím cuãa hoå àïí tûâ àoá xêy
dûång caác TÀCÀ phuâ húåp vúái thoái quen vaâ
nhu cêìu cuãa ngûúâi duâng tin, hoùåc ñt nhêët laâ
cuãa àöëi tûúång ngûúâi duâng tiïu àiïím. Taåi
ÀHQG-HCM ngûúâi duâng tin tiïu àiïím laâ
sinh viïn, giaãng viïn, nhaâ nghiïn cûáu thuöåc
caác lônh vûåc hiïån àang àûúåc àaâo taåo taåi
àêy. Khi choån tiïu àïì cho möåt chuã àïì naâo
àoá, cêìn cöë gùæng choån thuêåt ngûä thöng duång
àöëi vúái ngûúâi duâng tiïu àiïím cuãa chuã àïì
naây bùçng caách àöëi chiïëu thuêåt ngûä tûâ caác
nguöìn tham khaão uy tñn cuãa lônh vûåc
nghiïn cûáu chuã àïì naây, bao göìm: tûâ àiïín tûâ
chuêín, taåp chñ chuyïn ngaânh, giaáo trònh,
trang web coá uy tñn. Viïåc naây àaãm baão tñnh
chuêín xaác vaâ phuâ húåp vúái nhêån thûác cuãa
ngûúâi duâng tin chuyïn ngaânh. Tiïu àïì àûúåc
choån naây àûúåc duy trò sûã duång, vaâ àûúåc
thiïët lêåp tham chiïëu chó ra möëi quan hïå
tûúng àûúng vúái caác thuêåt ngûä àöìng nghôa
hoùåc tûúng àûúng vúái noá. Viïåc naây giuáp
àaãm baão tñnh öín àõnh vaâ thöëng nhêët cuãa
tiïu àïì.
Nguyïn tùæc 2: Thiïët lêåp tiïu àïì dûåa vaâo
vöën taâi liïåu
Coá hai caách cú baãn àïí xêy dûång nïn hïå
thöëng tûâ vûång coá kiïím soaát: tûâ trïn xuöëng
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 3/2015 11
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
(from the top down), vaâ tûâ dûúái lïn (from
the bottom up). Caách thûá nhêët dûåa vaâo nhêån
àõnh cuãa chñnh nhûäng ngûúâi soaån ra hïå
thöëng tûâ vûång coá kiïím soaát. Hoå seä quyïët
àõnh nhûäng àïì taâi naâo nïn thiïët lêåp tiïu àïì,
vaâ thuêåt ngûä naâo, quan hïå qua laåi naâo nïn
duâng àïí trònh baây tiïu àïì. Caách thûá hai cùn
cûá vaâo caác thuêåt ngûä àûúåc sûã duång trong taâi
liïåu vaâ caác möëi quan hïå giûäa caác thuêåt ngûä
àûúåc thïí hiïån trong taâi liïåu àïí xêy dûång hïå
thöëng tûâ vûång kiïím soaát. Caách thûá hai àûúåc
goåi laâ nguyïn tùæc dûåa vaâo vöën taâi liïåu. Khaái
niïåm naây àûúåc E. Wyndham Hulme khúãi
xûúáng àêìu tiïn [7] (nguyïn tùæc naây bùçng
tiïëng Anh laâ Literary Warrant, viïåc chuyïín
ngûä thaânh “dûåa vaâo vöën taâi liïåu” nhùçm laâm
roä yá nghôa cuãa nguyïn tùæc). Khaác vúái khung
phên loaåi, caác böå TÀCÀ thûúâng àûúåc thiïët
lêåp theo nguyïn tùæc dûåa vaâo vöën taâi liïåu cuãa
thû viïån. Söë lûúång vaâ mûác àöå cuå thïí cuãa hïå
thöëng TÀCÀ àûúåc phaát triïín dûåa trïn chñnh
söë lûúång vaâ àùåc àiïím nöåi dung cuãa taâi liïåu
coá trong thû viïån. LCSH laâ möåt vñ duå àiïín
hònh cuãa viïåc aáp duång nguyïn tùæc naây; söë
lûúång TÀCÀ cuãa LCSH gia tùng nhanh
choáng vaâ bao phuã diïån nöåi dung rêët röång thïí
hiïån söë lûúång vaâ àùåc àiïím nöåi dung taâi liïåu
àûúåc böí sung vaâo LC.
AÁp duång nguyïn tùæc naây, thû viïån nïn
lûåa choån möåt lûúång taâi liïåu nhêët àõnh àïí
xêy dûång hïå thöëng TÀCÀ taåo nïn möåt böå
TÀCÀ khúãi àêìu. Sau àoá, àûa böå khúãi àêìu
vaâo sûã duång vaâ tiïën haânh àiïìu chónh theo
nhu cêìu tûâ thûåc tïë sûã duång. Bïn caånh àoá,
tiïëp tuåc xêy dûång caác TÀCÀ cho caác taâi
liïåu coân laåi, àöìng thúâi tiïën haânh cêåp nhêåt
TÀCÀ múái cho caác taâi liïåu tûâ quaá trònh böí
sung hiïån haânh. Taåi TVTT, böå TÀCÀ khúãi
àêìu àûúåc xêy dûång bùçng caách tñch húåp,
hiïåu àñnh röìi thûåc hiïån chuyïín ngûä vaâ kiïím
soaát caác tiïu àïì àaä àûúåc sûã duång trong quaá
trònh biïn muåc 10 nùm vûâa qua cuãa TVTT.
Bûúác tiïëp theo, àûa böå TÀCÀ khúãi àêìu vaâo
sûã duång, cêåp nhêåt TÀCÀ múái tûâ quaá trònh
böí sung liïn tuåc cuãa toaân Hïå thöëng thû viïån
ÀHQG-HCM. Bïn caånh àoá, tiïëp tuåc tñch
húåp, hiïåu àñnh, chuyïín ngûä vaâ kiïím soaát
caác tiïu àïì coân laåi tûâ cú súã dûä liïåu biïn
muåc cuãa caác thû viïån thaânh viïn taåo thaânh
böå TÀCÀ àêìy àuã. Böå naây seä àûúåc liïn tuåc
cêåp nhêåt dûåa vaâo quaá trònh biïn muåc cuãa
toaân Hïå thöëng.
Nguyïn tùæc 3: Tiïu àïì thöëng nhêët
Trong ngön ngûä tûå nhiïn coá rêët nhiïìu tûâ
àöìng nghôa, tûâ gêìn nghôa; trong quy àõnh
vïì cuá phaáp cuãa ngön ngûä TÀCÀ cuäng cho
pheáp duâng caác hònh thûác khaác nhau àïí trònh
baây tiïu àïì (àún, phûác, keáp, àaão, böí nghôa).
Do àoá, àïí giúái thiïåu têët caã taâi liïåu vïì möåt
chuã àïì coá trong thû viïån thò chuã àïì àoá phaãi
àûúåc thïí hiïån bùçng möåt thuêåt ngûä vaâ möåt
hònh thûác trònh baây maâ thöi. Nïëu khöng
tuên thuã nguyïn tùæc naây seä dêîn àïën viïåc
caác taâi liïåu vïì möåt chuã àïì bõ phên taán dûúái
nhiïìu tiïu àïì. Àêy laâ nguyïn tùæc àaä töìn taåi
tûâ rêët lêu trong BMCÀ vaâ àûúåc goåi laâ
“nguyïn tùæt tiïu àïì thöëng nhêët” (Principle
of unity) [5].
Viïåc aáp duång nguyïn tùæc naây cêìn têåp
trung vaâo ba yïëu töë: tïn goåi chuã àïì (duâng
thöëng nhêët möåt tûâ hay möåt cuåm tûâ cho möåt
thûåc thïí, möåt vêën àïì hay möåt khaái niïåm),
cuá phaáp (hònh thûác trònh baây tûâ) vaâ yïëu töë
truy cêåp (choån tûâ àûáng àêìu trong tiïu àïì),
cuå thïí nhû sau: 
- Tïn goåi thöëng nhêët: Khi möåt chuã àïì
àûúåc thïí hiïån bùçng nhiïìu thuêåt ngûä àöìng
nghôa hoùåc gêìn nghôa thò chó möåt thuêåt ngûä
àûúåc choån laâm tiïu àïì. Vñ duå, giûäa caác
thuêåt ngûä: Hoaân haão, Hoaân thiïån, Toaân myä
choån möåt tûâ laâm tïn goåi thöëng nhêët cho tiïu
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
12 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 3/2015
àïì. Cuäng cêìn aáp duång quy ûúác viïët chñnh
taã, vñ duå nhû, ûu tiïn duâng i àöëi vúái caác tûâ
coá thïí duâng caã i vaâ y. 
- Cuá phaáp thöëng nhêët: Àïí coá möåt hònh
thûác trònh baây tûâ thöëng nhêët cho möåt chuã
àïì thò phaãi choån möåt trong caác phûúng aán
sau: möåt tûâ, möåt cuåm tûâ, möåt cuåm tûâ àaão,
möåt thuêåt ngûä coá phêìn böí nghôa trong
ngoùåc àún, möåt chuöîi göìm tiïu àïì chñnh vaâ
caác phuå àïì (tiïu àïì phûác). Vñ duå, phaãi choån
möåt trong söë nhûäng caách trònh baây sau laâm
tiïu àïì thöëng nhêët: Àaåo àûác chñnh trõ, Àaåo
àûác trong chñnh trõ, Chñnh trõ - Khña caånh
àaåo àûác. 
- Yïëu töë truy cêåp thöëng nhêët: Yïëu töë
truy cêåp laâ tûâ àêìu tiïn trong möåt tiïu àïì, tûâ
naây coá giaá trõ gúåi yá nhêët vïì nöåi dung cöët
loäi cuãa chuã àïì. Vò vêåy, cêìn cên nhùæc choån
cuá phaáp àaãm baão tûâ coá khaã nùng gúåi yá töët
nhêët àûáng àêìu möåt TÀCÀ. Cuå thïí laâ, àöëi
vúái tiïu àïì coá hònh thûác cuåm tûâ thò coá thïí
giûä nguyïn trêåt tûå nhû ngön ngûä thöng
thûúâng, cuäng coá thïí àaão àïí tûâ gúåi yá nhêët
àûáng àêìu cuåm tûâ, nhûng chó choån möåt
trong hai hònh thûác maâ thöi. 
Khi thiïët lêåp möåt tiïu àïì múái, trong ba
yïëu töë kïí trïn, phêìn lûåa choån tïn goåi thöëng
nhêët giûäa caác tûâ àöìng nghôa thûúâng gùåp
nhiïìu khoá khùn (theo IFLA, phêìn nöåi dung
naây àûúåc coi laâ Nguyïn tùæc tûâ àöìng nghôa).
Mùåc duâ, chiïëu theo nguyïn tùæc ngûúâi sûã
duång thò tûâ naâo laâ quen thuöåc vúái ngûúâi
duâng seä àûúåc ûu tiïn, tuy nhiïn trong nhiïìu
trûúâng húåp, viïåc lûåa choån khöng àún giaãn,
vò vêåy cêìn coá nhûäng hûúáng dêîn höî trúå sau: 
Lûåa choån giûäa caác thuêåt ngûä àöìng
nghôa: Khi möåt sûå vêåt hay möåt khaái niïåm coá
thïí àûúåc thïí hiïån bùçng nhûäng tûâ àöìng
nghôa, thò choån möåt thuêåt ngûä thïí hiïån àûúåc
sûå cên bùçng töët nhêët coá thïí coá giûäa nhûäng
thuêåt ngûä, quen thuöåc vúái ngûúâi sûã duång vaâ
khöng töëi nghôa. Àöëi vúái caác khaái niïåm gêìn
nghôa (nhûäng khaái niïåm khöng hoaân toaân
giöëng nhau nhûng chuáng laåi liïn quan rêët
chùåt cheä vúái nhau vaâ rêët dïî quy chuáng vaâo
cuâng möåt chuã àïì) thò suy xeát xem chuáng coá
khaác biïåt nhau àïën mûác phaãi coá àiïím truy
cêåp riïng biïåt khöng, nïëu khöng thò coi
chuáng nhû laâ nhûäng tûâ àöìng nghôa. 
Lûåa choån giûäa thuêåt ngûä tiïëng Viïåt vaâ
tiïëng nûúác ngoaâi: Khi coá thïí duâng tiïu àïì
bùçng tiïëng Viïåt thò phaãi duâng tiïëng Viïåt
(nhûäng tûâ àaä àûúåc viïåt hoaá, nhû laâ taxi, thò
àûúåc coi laâ tûâ tiïëng Viïåt); khi khöng coá tûâ
tiïëng Viïåt thïí hiïån àûúåc chuã àïì cuãa taâi liïåu
thò coá thïí duâng tûâ nûúác ngoaâi. Tuy nhiïn,
cêìn lûu yá rùçng chó nïn duâng caác thuêåt ngûä
tiïëng nûúác ngoaâi trong caác trûúâng húåp sau:
(1) khi khaái niïåm àûúåc du nhêåp tûâ nûúác
ngoaâi vaâ khöng coá möåt thuêåt ngûä tiïëng Viïåt
thïí hiïån àûúåc àuáng yá nghôa cuãa khaái niïåm,
(2) khi thuêåt ngûä tiïëng nûúác ngoaâi roä raâng,
chñnh xaác, trong khi thuêåt ngûä tiïëng Viïåt
thò khöng, nhêët laâ trong trûúâng húåp caác tïn
goåi khoa hoåc.
Lûåa choån giûäa thuêåt ngûä khoa hoåc vaâ tûâ
phöí thöng: Trûúâng húåp lûåa choån naây tuây
thuöåc vaâo nhiïìu yïëu töë. Nïëu àöëi tûúång
phuåc vuå cuãa thû viïån àa daång thò cêìn ûu
tiïn tûâ phöí thöng hún laâ thuêåt ngûä khoa
hoåc. Nïëu thû viïån phuåc vuå nhûäng nhoám
ngûúâi duâng tin chuyïn ngaânh thò nïn ûu
tiïn thuêåt ngûä khoa hoåc vò chuáng thûúâng
chñnh xaác vïì mùåt ngûä nghôa vaâ quen thuöåc
vúái giúái chuyïn mön; tuy nhiïn, nïëu tûâ phöí
thöng àûúåc sûã duång phöí biïën trong taâi liïåu
khoa hoåc vaâ khöng töëi nghôa thò vêîn ûu tiïn
duâng tûâ phöí thöng. Àöëi vúái thû viïån àaåi
hoåc, nhû TVTT, vûâa phuåc vuå caác nhaâ
chuyïn mön, vûâa phuåc vuå sinh viïn vúái caác
nhu cêìu tin rêët àa daång, do àoá cêìn linh hoaåt
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 3/2015 13
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
aáp duång caã hai hûúáng dêîn naây khi choån
thuêåt ngûä laâm tiïu àïì. Cuå thïí, àöëi vúái taâi
liïåu vïì caác chuyïn ngaânh àaâo taåo thò nïn aáp
duång hûúáng dêîn thûá hai, vúái nhûäng taâi liïåu
coân laåi thò aáp duång hûúáng dêîn thûá nhêët.
Lûåa choån giûäa thuêåt ngûä cuä vaâ hiïån àaåi:
Khi taåo lêåp caác tiïu àïì múái thò traánh choån
thuêåt ngûä löîi thúâi vaâ ûu tiïn thuêåt ngûä hiïån
àaåi. Viïåc nhêån ra möåt thuêåt ngûä àaä löîi thúâi
phuå thuöåc vaâo hiïíu biïët vïì ngön ngûä cuãa
caá nhên ngûúâi lêåp tiïu àïì cuäng nhû khaã
nùng tham khaão tûâ nhûäng nguöìn bïn
ngoaâi. Tûâ àiïín laâ möåt trong nhûäng nguöìn
tham khaão töët, tuy nhiïn, tûâ àiïín thûúâng
khöng chó ra hûúáng cú baãn cho viïåc lûåa
choån thuêåt ngûä. Theo yá kiïën cuãa nhiïìu
chuyïn gia, caác baâi viïët trong xuêët baãn
phêím àõnh kyâ (baáo, taåp chñ) laâ nguöìn àaáng
tin cêåy nhêët, búãi vò chuáng coá tñnh cêåp nhêåt
cao. Tuy nhiïn, khöng phaãi luác naâo nguöìn
naây cuäng giuáp xaác àõnh àûúåc thuêåt ngûä
hiïån àaåi. Do àoá, ngûúâi laâm biïn muåc phaãi
cöë gùæng phaán àoaán dûåa trïn nhûäng nguöìn
sùén coá àïí choån ra möåt thuêåt ngûä laâm tiïu
àïì, vñ duå nhû, tûâ chñnh nhûäng lyá giaãi trong
taâi liïåu àang biïn muåc, tûâ trao àöíi vúái
chuyïn gia, tûâ khuynh hûúáng phaát triïín
cuãa khoa hoåc. Àêy thûåc sûå laâ möåt thaách
thûác àöëi vúái ngûúâi laâm biïn muåc. Song
song vúái viïåc choån thuêåt ngûä hiïån àaåi cho
tiïu àïì múái coân laâ viïåc phaãi thay àöíi thuêåt
ngûä cho caác tiïu àïì àaä coá trong böå TÀCÀ
khi xeát thêëy chuáng àaä löîi thúâi. 
Nguyïn tùæc 4: Tiïu àïì duy nhêët
Hïå quaã cuãa nguyïn tùæc tiïu àïì thöëng
nhêët (möåt chuã àïì chó àûúåc thïí hiïån bùçng
möåt thuêåt ngûä) laâ möåt tiïu àïì chó àûúåc thïí
hiïån àûúåc duy nhêët möåt chuã àïì. Do àoá,
phaãi lûu yá rùçng nïëu choån thuêåt ngûä laâ tûâ
àöìng êm hay coân goåi laâ tûâ àa nghôa laâm
TÀCÀ thò phaãi àaãm baão rùçng ngûúâi sûã
duång nhêån biïët àûúåc chñnh xaác TÀCÀ àoá
àaåi diïån cho chuã àïì cuå thïí naâo bùçng caách
thuêåt ngûä àûúåc choån laâm TÀCÀ phaãi coá
phêìn böí nghôa laâm roä yá nghôa cuãa chuã àïì,
vñ duå: Caâ phï (Cêy tröìng) vaâ Caâ phï (Thûác
uöëng) (theo IFLA nöåi dung naây àûúåc goåi laâ
Nguyïn tùæc tûâ àöìng êm).
Nguyïn tùæc 5: Àõnh danh
Àïí taåo sûå àöìng böå giûäa caác àiïím truy
cêåp laâ tïn ngûúâi, tïn cú quan, tïn töí chûác,
tïn caác vuâng àõa lyá, tïn taác phêím vùn hoåc,
nghïå thuêåt trong hïå thöëng muåc luåc thû viïån
thò tiïu àïì chuã àïì cuãa caác tïn goåi naây cêìn
àûúåc trònh baây giöëng nhû quy àõnh trong
biïn muåc mö taã hoùåc trong caác baãng tra cuãa
thû viïån. Nhû vêåy, khi thû viïån sûã duång
AACR2 thò caác tiïu àïì tïn ngûúâi, tïn cú
quan seä àûúåc trònh baây àuáng nhû quy àõnh
cuãa böå quy tùæc naây.
Nguyïn tùæc 6: Nhêët quaán
Viïåc giûä cho hònh thûác trònh baây vaâ cêëu
truác (cuá phaáp àún, phûác, àaão, keáp) cuãa caác
tiïu àïì àûúåc nhêët quaán laâ yïëu töë höî trúå cho
viïåc tra cûáu, búãi vò ngûúâi sûã duång, bao göìm
caã ngûúâi duâng tin vaâ caán böå thû viïån,
khöng phaãi thûúâng xuyïn àiïìu chónh caác
thoái quen cuãa hoå khi sûã duång TÀCÀ. Do
àoá, khi xêy dûång, cêåp nhêåt hoùåc chónh sûãa
möåt tiïu àïì cêìn àaãm baão sûå tûúng tûå vïì
hònh thûác trònh baây vaâ cêëu truác so vúái caác
tiïu àïì àaä coá. Vñ duå, nïëu àaä duâng hònh thûác
àaão cho tiïu àïì Möi trûúâng, Ö nhiïîm thò
cuäng nïn duâng àaão cho trûúâng húåp Thûác
ùn, Ö nhiïîm. 
Tuy nhiïn, giûä cho caác tiïu àïì nhêët quaán
khöng àún giaãn vò nhiïìu lyá do: caác tiïu àïì
àûúåc thu thêåp trong thúâi gian daâi vaâ do
nhiïìu ngûúâi tham gia lûåa choån, tñnh logic
vaâ thoái quen nhêån thûác cuãa ngûúâi duâng tin
vïì caác chuã àïì nhiïìu khi khöng tûúng àöìng.
Vò vêåy, àïí àaáp ûáng nguyïn tùæc sûã duång vaâ
ngûúâi sûã duång, coá luác khöng giûä àûúåc
nguyïn tùæc nhêët quaán. Theo kinh nghiïåm
cuãa LC, àïí duy trò tñnh nhêët thò quy àõnh ra
caác tiïu àïì mêîu, vñ duå, quy àõnh tiïu àïì
English language laâm mêîu khi thiïët lêåp caác
tiïu àïì múái cho caác ngön ngûä khaác. Caách
naây khöng phaãi luác naâo cuäng khaã thi vò coá
trûúâng húåp möåt tiïu àïì dûå àõnh cêåp nhêåt coá
thïí tòm thêëy nhiïìu mêîu tiïu àïì tûúng
àûúng khaác nhau; tuy nhiïn àêy vêîn àûúåc
coi laâ möåt kinh nghiïåm töët cho nhiïìu
trûúâng húåp. Do àoá, TVTT cuäng quy àõnh
caác tiïu àïì mêîu khi xeát thêëy cêìn thiïët.
Coá thïí thêëy, yïu cêìu vïì tñnh nhêët quaán
vaâ viïåc phaãi thûúâng xuyïn chónh sûãa àaãm
baão tñnh hiïån àaåi laâ nhûäng muåc àñch mêu
thuêîn nhau. Viïåc phaãi chónh sûãa thûúâng
xuyïn, viïåc khöng ngûâng xuêët hiïån caác
khaái niïåm múái, vêën àïì múái khiïën cho tñnh
nhêët quaán dïî bõ boã qua khi thiïët lêåp tiïu àïì.
Do àoá, cêìn phaãi àaánh giaá cêín thêån trûúác
khi quyïët àõnh thûåc hiïån möåt sûå thay àöíi
naâo àoá cho hïå thöëng tiïu àïì àïí traánh sûå bêët
tiïån cho ngûúâi sûã duång. 
3. Kïët luêån
Trïn àêy laâ caác giaãi thñch vaâ hûúáng dêîn
cho viïåc aáp duång saáu nguyïn tùæc giuáp xêy
dûång caác tiïu àïì cho böå TÀCÀ khúãi àêìu
bùçng tiïëng Viïåt taåi TVTT. Saáu nguyïn tùæc
naây àûúåc àuác kïët dûåa trïn viïåc tham khaão
caác nguöìn khaác nhau vaâ tûâ kinh nghiïåm cuãa
quaá trònh thûåc nghiïåm xêy dûång böå TÀCÀ
khúãi àêìu cho Hïå thöëng thû viïån ÀHQG-
HCM. Àïí coá thïí sûã duång hiïåu quaã böå TÀCÀ,
bïn caånh viïåc xêy dûång caác tiïu àïì coân àoâi
hoãi viïåc xêy dûång caác tham chiïëu thïí hiïån
möëi quan hïå giûäa caác tiïu àïì, cuäng nhû viïåc
biïn soaån caác hûúáng dêîn àõnh tiïu àïì cho caác
trûúâng húåp taâi liïåu khaác nhau. Caác cöng viïåc
naây àoâi hoãi cêìn coá caác nguyïn tùæc khaác nûäa
àõnh hûúáng cho quaá trònh thûåc hiïån. 
Coá thïí thêëy, àïí coá àûúåc möåt böå TÀCÀ
tiïëng Viïåt hoaân thiïån, sûã duång phuâ húåp cho
bêët kyâ möåt hïå thöëng thû viïån naâo, cêìn coá sûå
àêìu tû nghiïn cûáu vúái sûå tham gia cuãa nhiïìu
caán böå biïn muåc. Àïí thûåc hiïån cöng trònh
nhû vêåy àoâi hoãi phaãi coá caác nguyïn tùæc phuâ
húåp vaâ caác hûúáng dêîn roä raâng. Do àoá, viïåc
xaác àõnh roä caác nguyïn tùæc xêy dûång tiïu àïì,
àûa ra caác phên tñch vaâ hûúáng dêîn aáp duång
cuå thïí laâ möåt trong nhûäng yïu cêìu tiïn quyïët.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
14 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 3/2015
1. Nguyïîn Höìng Sinh, Phan Thõ Höìng Haånh,
Nguyïîn Thõ Lan (2011). Nghiïn cûáu vaâ so saánh àöëi
chiïëu nguyïn tùæc vaâ phûúng phaáp biïn muåc chuã àïì
cuãa Thû viïån Quöëc höåi Myä vúái cöng taác biïn muåc chuã
àïì cuãa Thû viïån Trung têm ÀHQG-HCM: Àïì taâi cêëp
cú súã, Thû viïån Trung têm, Àaåi hoåc Quöëc gia, thaânh
phöë Höì Chñ Minh.
2. Chan, Lois Mai (2005). Library of Congress
Subject Headings: Principles and application, 4th ed.
Libraries Unlimited, Colorado.
3. Coates, E.J. (1988). Subject catalog heading
and structure, Library Association Publising, London
4. Cutter, C.A. (1904). Rules for a dictionary cat-
alog, Government Printing Office, Washington, D.C.
5. Haykin, D.J. (1951). Subject headings: A prac-
tical guide, Government Printing Office, Washington,
D.C.
6. Hoerman, H.L., Furniss K.A. (2000). “Turning
practice into principles: Comparison of the IFLA Prin-
ciples Underlying Subject Heading Languages
(SHLs) and the Principles Underlying the Library of
Congress Subject Headings System”, Cataloging
and Classification Quaterly, 29(1/2) tr. 31-52.
7. Hulme, E.W. (1911). “Principles of Book Clas-
sification”, Library Association Record 13 (1911):
445-47.
Taâi liïåu tham khaão
(Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 14-11-2014; Ngaây phaãn biïån
àaánh giaá: 10-03-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 22-04-2015).